هنرهای نمایشی

به نام  نقش آفرین زیبای هستی

جزوه آموزشی 

هنرهای نمایشی  

برای استفاده مربیان پرورشی 

تهیه وتدوین: رضا عیسی آبادی

پاییز1392

مقدمه:

کار نمایش در مدارس ولزوم واهمیت پرداختن به آن بر هیچ کسی پوشیده نیست. این امر مهم در مدارس به عهده مربیان دلسوز وفعال پرورشی است که با  تلاش و پیگیری مداوم به آن پرداخته ودانش آموزان را برای مسابقات آماده می کنند. کار نمایش کاری تخصصی است وانجام آن نیاز به کسب مهارتها وآموزشهای لازم دارد. متاسفانه در مراکز تربیت معلم فقط یکی دو واحد هنرهای نمایشی برای آموزش مربیان پرورشی در نظر گرفته شده است وآن هم به صورت جدی آموزش داده نمی شود که این برای نیل به مقصود مورد نظر کافی نمی باشد.به خاطر دراولویت بودن مواردتربیتی ومذهبی در آموزش مربیان پرورشی وعدم توجه جدی به آموزش های هنری آنان رویکرد مربیان محترم نیز به آن مسیر سوق پیدا می کند واز مهارتهای هنری دوری می گزینند. این در حالی است که نیازهای زیادی به مهارتهای هنری مربیان در مدارس احساس می شود. اگر مربیان بتوانندامور تربیتی خودرا با الهام از منابع مذهبی درقالب هنربه دانش آموزان یاد دهند بسیار مفید وموثرخواهد بودودر این امور موفقیت بیشتری کسب خواهند کرد. اغلب دانش آموزان از آموزش ونصیحت های مستقیم گریزان هستندولی با شخصیتهای نمایش واعمال ورفتار آنها ارتباط مثبت برقرار می کنند .

مجموعه زیر نگاه کلی وآموزشهای عمومی مورد نیاز برای هنر های نمایشی است. در مراحل بعد موارد تخصصی تر مانندآموزش نمایشنامه نویسی،کارگردانی،بازیگری،برنامه تمرینات بدن، تمرینهای بیان و...نگارش خواهد شد.علاوه برآن مطالب آموزشی شاخه های هنرهای تجسمی وهنرهای دستی و...نیز دراختیارعزیزان قرارخواهدگرفت.

توجه: ((مواردی که دراین مجموعه در مورد هنرهای نمایشی گفته می شودمختص مسابقات فرهنگی وهنری آموزش وپرورش وبا توجه به قوانین ومقررات وضع شده برای برگزاری آن مسابقات است . موارد ذکر شده گاه دربیرون ازآموزش وپرورش ودرجشنواره ها ی دیگرواجراهای عمومی به گونه هایی متفاوت عمل می شود که نباید قضایا را باهم اشتباه گرفت.))

  فهرست

1.معرفی هنر نمایش:

شاخه های هنرهای نمایشی                                                                                               ...............الف: نمایش صحنه ای

................ب:نمایش عروسکی

................ج:نمایشنامه خوانی

................د:نقالی

................ه:نمایشنامه نویسی

2.اهداف کلی نمایش :

فواید نمایش در مدارس

..............الف:فواید دیدن نمایش

..............ب:فواید انجام فعالیت نمایشی

3.مراحل اجرای یک نمایش:

انتخاب متن

جمع کردن گروه

آماده سازی اولیه   

...............الف:تمرین بدن

...............ب:تمرین بیان

.............. ج:تمرین حس   

.............. د:تمرین حرکت

دورخوانی متن

تحلیل شخصیت های نمایش

انتخاب بازیگران

تعیین عوامل پشت صحنه

بازیگری وآموزش آن به دانش آموزان

تعیین وتثبیت میزانسن ها

طراحی وتهیه لباس

ساخت دکور وفراهم نمودن آکسسوار صحنه

افکت ها وموسیقی متن

تهیه بروشوروپوستر

ماسک وگریم

تمرینات نهایی واجراهای آزمایشی

4.قوانین ومقررات:

اعضای گروه

زمان نمایش

نقشهای مخالف

متون غیرقابل اجرا

تقسیم بندی عروسکی وصحنه ای

اعمالی که در نمایش نباید انجام داد

5.فرمهای امتیاز بندی داوران:

6.سخن آخر:

7.منابع ومآخذ: برای مطالعه بیشتر ومعرفی به دانش آموزان                                 

1.معرفی هنر نمایش:

رشته هنرهای نمایشی یکی از رشته های موجود در مسابقات فرهنگی وهنری آموزش وپرورش است که باچهار شاخه مجزا دراین رقابتها جایگاه ویژه ای در بین دانش آموزان ومسئولین مدارس داردوعلاقه مندان زیادی دربین دانش آموزان ومربیان به این امر می پردازند.

به طور کلی نمایش بازسازی موقعیت های گذشته یا موقعیت های آرمانی می باشد.این امور با تمهیدات زیبایی شناسانه هنری به گونه ای ارائه می شودتا مخاطبان آن را به عنوان موردی واقعی بپذیرندو ازمطالب آن پند گرفته ویا به نتیجه ای دلخواه برسند.جنبه آموزشی نمایش بسیار قوی است ودرناخودآگاه مخاطبان تاثیر زیادی می گذارد.

در شیوه نامه پیام مهر،درمورد تعریف نمایش دانش آموزی اینگونه آمده است:"نمایش دانش آموزی نمایشی است که دانش آموزان محوراصلی تمامی اجزای تشکیل دهنده ی آن ، اعم از :متن، کارگردانی، بازیگری وعوامل صحنه ای وفنی می باشند،که برپایه ی رغبت ها،غرایز،خلاقیت ومیل به تجربه قرار دارد."

شاخه های هنر های نمایشی:

الف.نمایش صحنه ای:بازیگران در این گونه نمایشی نقش ها را خود به عهده گرفته وتمامی شخصیت ها را به صورت زنده بازی می کنند.برای سه مقطع ابتدایی و متوسطه اول ومتوسطه دوم درنظرگرفته شده است.

ب.نمایش عروسکی: در این گونه نمایش شخصیتها توسط عروسکها اجرا می شوند واجرا کنندگان، عروسک ها راحرکت می دهند.در این رشته رقابت برای دو مقطع متوسطه اول ومتوسطه دوم می باشد.

انواع نمایش های عروسکی:

الف: دستکشی:عروسک ها به اندازه کف دست هستند.انگشت شست دست راست عروسک را می گرداند.انگشت اشاره سر عروسک وسه انگشت بعدی دست چپ اوراحرکت می دهند.ساخت عروسکهای این روش نسبتا آسان تر است ولی به دلیل کوچک بودن اندازه آنها مخاطبان کمی را می تواند پوشش دهد.

ب:عروسکهای میله ای:این نوع عروسکها توسط میله هایی از پایین هدایت می شوند وبا توجه به توان عروسک گردانان وتعداد آنها می توان عروسکها را بزرگتر ساخت.

ج: عروسکی سایه : عروسکهارا به صورت مسطح  از چرم می سازند وآنهارادربین صفحه سفیدیاشفاف  ومنبع نوربا استفاده از میله هایی حرکت می دهند.سایه عروسکها بر روی صفحه درمقابل تماشاگران ظاهر می شود. نوعی دیگر ازنمایش سایه نیز وجود داردکه با سایه دست وتغییر حالتهای آن شخصیت های متنوع بر روی دیوار یا صفحه مقابل ایجاد می شود.

د:عروسک  ماپت:به عروسک های فک زن هم مشهور هستند. سر عروسک به صورت کروی است وبا برشی به دوقسمت مساوی تقسیم می شود قسمت پایین کره، فک پایین عروسک وقسمت بالای آن  فک بالا وسر عروسک است.انگشت شست فک پایین وچهار انگشت دیگرفک بالا وسر را حرکت می دهند. دستان عروسک هم با میله حرکت داده می شوند.

ماروت:شیوه ای شبیه به ماپت نیزوجود داردکه ماروت نام داردکه ترکیبی از عروسک وانسان است. دراین گونه سر عروسک ودست عروسک گردان هماهنگ باهم عمل می کنند.به خاطر بزرگ وواقعی بودن دست عروسک کیفیتهای مناسبی از حرکات دست می شود ایجاد کرد.

بن راکو:دراین شیوه ،عروسک ها بزرگ ساخته می شوند. عروسک گردانان لباس وروبند سیاهی پوشیده ودرصحنه عروسک ها را می گردانند.به خاطر پس زمینه سیاه این شیوه عروسک گردانان دیده نمی شوند وجلب توجه نمی کنند وبه نظر می رسد عروسکها خود حرکت می کنندوعروسک گردانها مانند سایه ای دنبال آنها کشیده می شوند.سروبدن عروسکهابا یک دست ودست دیگرشان با دست دوم عروسک گردان حرکت داده می شوند.حرکتهای سریع وجابه جایی های عمودی وافقی در تمام نقاط صحنه با این روش امکان پذیر است.

نخی(ماریونت):دراین نوع نمایش اندام کامل عروسک با اتصالات قابل حرکت ونرم ساخته می شود وبا استفاده از شش نخ به یک صلیب و یک قطعه چوب دیگر وصل شده وعروسک گردان آن را از بالا حرکت می دهد.

تن پوش:تمام اندام عروسک به صورت بزرگ ساخته شده وعروسک گردان آن را می پوشدو با حرکات طبیعی خود آن را حرکت می دهد.قدرت حرکت وبازی در آن بالاست.ولی به خاطر شباهت های آن به حرکات انسانی کیفیتهای خلاقانه عروسکی در آن کم است.

عروسکهای خلاقه: عروسکهایی هستند که با توجه به ذوق وخلاقیت هنرمند وامکانات موجود واهداف خاص ساخته می شوند. می توان ازترکیب شیوه های مختلف گفته شده برای ساخت عروسکهااستفاده کرده یاشیوه ای نوین ابداع کرد.با توجه به اهمیت خلاقیت درکار هنری این کار تاثیر مهمی در موفقیت گروه وجلب مخاطب خواهد داشت.

عروسکهای فسفری ونورماورابنفش:عروسکها باروکش فسفری ساخته می شوند ودرسالن کاملا تاریک نور ماورا بنفش برآنها تابانده می شود.عروسکهاوحرکات آنهابا شفافیتی خاص دیده می شوند. مخارج این گونه ی عروسکی بسیار سنگین است.به دلیل مضر بودن نور ماورا بنفش برای تماشاگران وعروسک گردانان وهزینه بالای آن  انجام این شیوه توصیه نمی شود.

ج.نمایشنامه خوانی:دراین شیوه نمایشی،حرکت ومیزانسن حذف شده وبازیگران در کنار هم نشسته و یا با فرمی دلخواه چیده می شوندونمایشنامه رابه صورت شفاهی می خوانند.بیان وحس بازیگر در این شیوه اهمیت بسیاردارد.از حرکات نیم تنه بالا ودست وسر وحالتهای چهره می توان استفاده کرد.مخصوص دومقطع متوسطه اول ومتوسطه دوم است.

د:نقالی:استاد بهرام بیضایی در کتاب نمایش در ایران خود می نویسد:"نقالی عبارتست از نقل یک واقعه یا قصه ،به صورت شعریابه نثر،با حرکات وحالات وبیانه مناسب دربرابر جمع.....قصد القای اندیشه ی خاصی رابا توسل با استدلال نداردوتکیه ی آن بیشتر براحساسات تماشاگران است تا منطق ایشان. موضوع آن داستانها وقهرمانان بزرگ شده ی فوق طبیعی هستندویا قصد واقع بینی صرف را ندارند....منظور از نقالی سرگرم کردن وبرانگیختن هیجانها وعواطف شنوندگان وبینندگان است به وسیله ی حکایت جذاب ،لطف بیان،تسلط روحی برجمع،وحرکات وحالات القا کننده ونمایشی نقال.به آن حد که بیننده هردم اورا به جای یکی از قهرمانان داستان ببیندوبه عبارتی دیگر بتواند به تنهایی بازیگر همه ی اشخاص بازی باشد."

حکایتهایی دلاورانه منسوب به ائمه اطهار ویاران ایشان وداستانهایی ازشاهنامه وقهرمانان آن وافسانه ها ی قدیم ایرانی دستمایه ی کار نقالان است.متن نوشته شده یک نقل راطومار نقالی می گویند.یکی از شیوه های نقالی پرده خوانی است که قصه گو با استفاده از پرده ای پر از تصاویر مربوط به یک ماجرا داستان آن رابیان می کند. معابرعمومی وقهوه خانه های قدیم مکان های مناسبی برای اجرای نقلها بودند.

ه. نمایشنامه نویسی:نوشتن متن برای اجرای نمایش است که با استفاده از طرحها،داستانها،مفاهیم دینی که در قالب داستان گنجانده شده اند و... نوشته می شود.تفاوت نمایشنامه با داستان وفیلمنامه ودیگر نوشته های دیگر این است که باید به گونه ای باشد که در فضای محدود صحنه وبه صورت زنده وبدون وقفه اجرا گردد.اماکن اشاره شده در نمایشنامه باید به آسانی ساخته وتغییر داده شوند.وجود صحنه های مشکل واعمال سخت در نمایشنامه شانس اجرایی شدن آن را پایین می آورد.نمایشنامه نویسی مخصوص مقطع متوسطه دوم وفرهنگیان عزیز می باشد.

2.اهداف کلی نمایش:

به طورکلی نمایش برای نشان دادن راه زندگی و متحول کردن انسانهاست. به گفته ارسطو هدف اصلی نمایش رسیدن به کاتارسیس(آرامش روحی) است.مخاطب با قرار دادن خود جای شخصیت ها وقهرمانان داستان(همذات پنداری)وپیگیری اتفاقات وحصول نتایج موجود در نمایش به این آرامش دست پیدا می کند.در آموزش وپرورش هدف نمایش القاء مفاهیم ومطالب مفید وآموزنده به فراگیران با استفاده از زیبایی های هنری می باشد.البته در کنار آن آموزش دادن هنر نمایش به نسل جدید نیز مد نظر است.

بایدتوجه داشت که وقتی یک مربی گروهی را تشکیل داد ودانش آموزان را به طور اصولی وصحیح در مسیر نمایش هدایت کرد وبا استفاده از خردجمعی وهمکاری گروهی وراهنمایی کارشناسان نمایش ، کاری را به اجرا برد، به موفقیت دست پیدا کرده است. در کار نمایش دانش آموزی هدف کسب رتبه واول ودوم شدن نیست.رتبه بندی فقط ایجاد انگیزه ای برای رقابت هست.وقتی یک گروه در یک مجموعه پانزده گروهی یا بیشتر نتوانست رتبه اول تا سوم را کسب کند نه خود اعضای گروه ونه دیگران نباید ارزش کار گروه را زیر سوال ببرند.این کار باعث افسردگی اعضای گروه می شود وبرای سالهای آینده دست از تلاش بر می دارند.واین مانعی است برای پرورش استعدادهای هنری از بین دانش آموزان و با آینده سازی هنری در تضاد می باشد.

فوایدنمایش درمدارس:به طور کلی دیدن نمایش وبازی کردن درنمایش، برای کودک فواید و محسّناتی دارد که شامل موارد زیر است.

الف:فواید دیدن نمایش:

1.یادگیری مطالب مفید وآشنایی با دانستنیهای مورد نیاز برای کودک با بهره بردن از زیبایی های هنری،  که به روش غیر مستقیم در متن نمایش نهفته است و بسیار هم تاثیر گذار می باشد.

2.تفریح سالم ومفید ،که در تقویت روحیه ورفع خستگی ناشی ازمحیط  کلاس ودرس موثر است.

3.همذات پنداری با شخصیت ها ودیدن خود در وجود شخصیتها ی نمایش که درنهایت دست یابی به آرامش روحی (کاتارسیس).

ب:فواید انجام فعالیت نمایشی:

1.بالا بردن اعتماد به نفس در کودک

2. اجتماعی شدن ویادگیری کار گروهی توسط کودک

3. آموزش هنر نمایش به کودک وایجاد انگیزه وعلاقه دروی برای پیگیری این هنر در آینده که زمینه ساز مناسبی برای پرورش هنرمندان بزرگ کشور است.

4.تئاتر درمانی:کودک با بازی در نقش شخصیت های دلخواه وقرار دادن خود جای آنها مواردی از حالت های زندگی که در واقعیت دست یافتن به آنها غیر ممکن است راتجربه می کندویا مشکلاتی که در دنیای واقعی دارد در مسیر نمایش حل نموده وبه سلامت روانی می رسد.

3.مراحل اجرای یک نمایش:

انتخاب متن:ابتدایی ترین کار برای اجرای یک کار نمایشی تهیه یک متن نمایشی (نمایشنامه) مناسب است. برای این امر کارگردان یا خود به نوشتن نمایشنامه می پردازد.یا از نمایشنامه های نویسندگان دیگر استفاده می کند.

 مورد اول: کار گردانی که متن نمایشی را خود می نویسد به کارگردان مولف معروف است که این کار را به دو شیوه انجام می دهد:

الف: ابتدا نمایشنامه را می نویسدیا از نوشته های قبلی خود متنی را انتخاب نموده و شروع به کار می کند

 ب: طرح یا داستانی را در بین بازیگران بیان کرده وبا کمک آنان آرام آرام آن طرح را پخته تر نموده وبه نمایش تبدیل می کندکه در نهایت امر یک نمایش آماده ویک نمایشنامه کامل حاصل می شود.به این شیوه کار کارگاهی گفته می شود که شیوه ای خلاقانه برای تولید نمایش است.

مورد دوم:کار گردانی که از متون نمایشی دیگران استفاده می کند.در این مورد باید متنی را انتخاب نماید که  به جنسیت و سن ومقطع دانش آموزان وهم به اهداف فلسفی واعتقادی آموزش وپرورش نزدیک باشد.متن سخیف وبی ارزش نباشد.ازطنزهای بی محتوی ولودگی های صرف استفاده نشود.دشواری متن به حدی نباشد که با امکانات موجود قابلیت اجرا رانداشته باشد. درضمن برای استفاده از متن نمایشنامه از نویسنده متن اجازه کتبی داشته باشد.ودر صورت استفاده از متونی که مخصوصابرای این کار چاپ شده اند ونیاز به مجوز ندارند رعایت امانتداری لازم است.( متن نمایش را باید به اسم نویسنده به روی صحنه ببرد ودر صورت الهام گرفتن از متون نمایشی یا طرح های دیگران این موارد را نیز در بروشور عنوان نمایند)

جمع کردن گروه:دراین مرحله مر بیان عزیز بایستی از بین دانش آموزان تعدادی رابراساس ویژگیهای زیربرگزینند:

1:دانش آموزان باید علاقه مند به نمایش باشند.2:باید سخت کوش، فعال ومسئولیت پذیر باشند.3:دارای بیانی قوی وجسمی آماده تر نسبت به دیگر دانش آموزان باشند.4.اعتماد به نفس بالا داشته وکم رو نباشند.5.فهم مطالب داستان وحفظ کردن دیالوگها برایشان مشکل نباشد.6.ازلحاظ وقت گذاشتن برای کاروآمدورفت مشکلی نداشته باشد.

توجه:((درمواقعی که آموزش دانش آموزان مد نظر است نباید هیچ محدودیتی قائل شد وتمام دانش آموزان با تمام خصوصیات جسمی وروحی که داوطلب باشند را باید در گروه جای داد.تا در این گروه بتوانندبه رشد وپویایی برسند))

آماده سازی اولیه:برای این که بازیگر بتواند بهتر نقش را اجرا کند ودر حین اجرا مشکلی برایش بوجود نیایدباید قبل از شروع تمرینات نمایش خود را آماده کند که این امر با تمرینات  بدن، بیان، حس وحرکت انجام می گیرد

الف:تمرین بدن:تمرینات بدن در نمایش ،تقریبا شباهت هایی با آماده سازی بدن قبل از شروع فعالیت های ورزشی دارد. در این مورد باید بازیگران را به آرامی نرمش داد وتمام اصول علمی در نرمش را رعایت کرد که آسیبی به جسم آنها وارد نشود.ابتدا با راه رفتن نرم آغاز کرده ومی خواهیم که هنگام راه رفتن حالت بدنشان را به صورت راست واستوار ونگاهشان راروبه افق نگهدارند.کم کم سرعت را بیشتر کرده به راه رفتن تند وبعد دویدن نرم می  رسیم .در تمام این مدت، باید تنفس صحیح (دم از  بینی وبازدم از دهان) را به آنان گوشزد نماییم. بعد از دویدن آرام حرکات کششی انجام می دهیم تا دچا رگرفتگی عضلانی نشوند.بعداز آن شروع به نرمش اعضای بدن از بالا به پایین یا بالعکس می کنیم. باید توجه داشته باشیم تمام حرکاتی که درتمرینات بدن برای نمایش انجام می گیرد برای نرم کردن وتوان مند نمودن بازیگر برای اجرای نقشهای محوله است وهدف درست کردن بدنی ورزشکاری وسفت نیست.در تمرینات بدن می توانیم تخیلات را نیز دخیل کنیم که برای آمادگی روحی وحسی نیز بسیار مفید است.برای این منظور درهر نرمش یک مثال بیرونی پیدا کرده واز بازیگران انجام آن را بخواهیم.به عنوان مثال برای تمرین پا پریدن از جوب یا رد شدن از پرچین و برای تمرین دست پرتاب قلاب سنگ و....را می توان مثال زد.

ب:تمرین بیان:صحبت کردن درنمایش باصحبت کردن عامیانه کمی متفاوت است.درنمایش به خاطر وجود فاصله با تماشاگرها ویا ازدحام جمعیت باید صحبتها شدید تر وبلند تر نسبت به صحبت عامیانه خود باشد.درضمن بازیگر باید به جای افرادی صحبت کند که ویژگی هایی متفاوت نسبت به او دارند.برای اینکه بازیگر بتواند دیالوگها را به صورت صحیح تلفظ کندو درهنگام ادای دیالوگها مشکلی برای صدا وحنجره او بوجود نیاید ابتدا باید صدا وحنجره خود را آماده وتقویت کند.

بعداز نفس گیری اصولی که در تمرین بدن گفته شد صدا های کشیده را(اَ-اِ-اُ-آ-او-ای) آرام آرام شروع به تمرین می کنندوکم کم به آنها آهنگ و ریتم دلخواه خود را می دهند وتا حدی که فشاری به حنجره شان وارد نشود تمرینات را شدید تر می کنند.بعد از آن حروف مختلف(ب پ ت ث ج....) را به صورتهای تکی ، باهم ، ترکیبی با صداها کشیده و...تمرین می کنند.بعدازآن جملات  دشوار را تمرین می کنند.(لرل وهاردی ریلهای قطار را ربودند). علاوه براین تمرین ها در روزهایی که تمرین وجود داردقبل از شروع تمرین چند بارمتن نمایشنامه را با صدا ولی بدون فشار می خوانند تا صدایشان به طور طبیعی آماده شود.

توجه: ((درهنگام تمرینات بیان می بایست هیچ فشاری به حنجره وارد نشودواین کار باحوصله وآرامش صورت گیرد.آسیب های وارده به حنجره ممکن است در صحبت کردن معمولی فرد نیز تاثیر منفی بگذارد.درضمن در هنگام سرماخوردگی بازیگر تمرینات اورا متوقف کنیم))

ج:تمرین حس: این تمرینات برای آشنا کردن دانش آموز با حواس پنجگانه وهمچنین احساسات روحی مانند ترس وغم شادی وعشق و.... است.همه انسانهابه صورت طبیعی وغریزی با این احساسات سروکار دارندولی هدف از این کار این است که انها بتواننداین احساسات را در مواقع فرضی در نمایش پیدا کرده وبه کار ببرند.  

تمرینات پیشنهادی:خوب دیدن-حافظه دیداری(یادآوری دیده ها)-خوب گوش دادن- حافظه شنیداری-بوییدن- حافظه بویایی-چشیدن- حافظه چشایی-لمس کردن-حافظه لامسه-سرما-گرما-گرسنگی-تشنگی-ترس-عشق ومحبت-ازدست دادن- بودن در شرایط مختلف-بودن در جای حیوانات مختلف و.....

د:تمرین حرکت:تمرینات حرکت ادامه تمرینات بدن است. بدین صورت که بعد از آماده سازی بدن وبالابردن توانمندی های آن حرکاتی ترکیبی انفرادی وجمعی مانند رقصهای سنتی وحرکات آکروباتیک وحرکات مشکل،چوب بازی،شمشی بازی و...را تمرین می کنیم وتوانایی دانش آموزان را دراین کارها بالا می بریم.

دورخوانی متن: در این مرحله دانش آموزان را درکنار هم یا دریک دایره چیده ومتن را به دست آنها می دهیم واز آنها می خوانیم که به نوبت هرکس دیالوگهای یک نقش را بخواند. دراین روش به مرور تمامی نقشها به تمامی افراد می رسد وحدودامشخص می شودچه کسی برای چه نقشی مفید است. همچنین بازیگران با متن آشنا شده وداستان آن را می فهمندوتمرینات اولیه دیالوگ گویی را انجام می دهند.

تحلیل شخصیت های نمایش:بعدازخواندن متن باکمک دانش آموزان ودرصورت امکان نویسنده نمایشنامه وافراد وکتابهایی که بتواند دراین کار مارا یاری کننددرموردهدف نمایش روحیات شخصیت هاو..به گفتگو می پردازیم. بایدعوامل نمایش ابتدا خود بدانند که چه کار می خواهند انجام دهندوچه هدفی را می خواهند دنبال کنندتا بتوانند این اهداف رابه مخاطب انتقال دهند.اگر بازیگرخود نداند که متن چه می گوید با تمام تلاش کارگردان ومربی نمی تواند مطلب مورد نظر را انتقال دهد.

انتخاب بازیگران:بعد از دورخوانی متن وتصمیم اولیه مربی در مورد انتخاب نقشها گروه سر پا می شود ودیالوگهارا با حرکات ورفتارپیشنهادی خود انجام می دهندتا مربی مطمئن شود که افراد منتخب از لحاظ فیزیک بدنی وتوانایی حرکات وبازی هم توانمند است.در هنگام انتخاب بازیگر مربیان غیر از توانمندی دانش آموز هیچ موردی را دخیل نکنند. اسرار دانش آموز، سفارش اولیاو مسئولین مدرسه،علاقه شخصی به برخی دانش آموزان و ...نباید درانتخاب بازیگر تاثیر بگذارد.

تعیین عوامل پشت صحنه:بعد از مشخص شدن بازیگران دیگردانش آموزان رابا توجه به توانایی هایشان برای انجام کارهای پشت صحنه استفاده می کنیم. نباید احساس کرد که کار عوامل پشت صحنه کم ارزش است.در اکثر موارد عوامل پشت صحنه کارهای حساس وتخصصی به عهده می گیرندمانندافکت و موسیقی ، نور، جلوه های ویژه،تغییر صحنه وجابه جایی دکورهاو...

به طورکلی تمامی اعضای گروه باهر مسئولیتی باید کارخودرا جدی گرفته وبا تمام سعی خود آن راانجام دهند.باید خود را اعضای یک جسم واحدبدانندوآگاه باشند که کوچکترین اشتباه توسط هر فرد به کار کل گروه لطمه خواهد زد.افرادی که نقشها ووظایف مهمتر دارن نیز نباید به افرادکم مسئولیت تر خرده بگیرند.این کار روحیه همکاری ویگانگی را از بین می بردوتاثیر منفی در کار گروه می گذارد.این فرهنگ را مربی ومسئول گروه باید دربین دانش اموزان پرورش دهد.

بازیگری وآموزش آن به دانش آموزان:بحث بازیگری مقوله ای پیچیده است که گفتن آن نیاز به زمان وموقعیتی مناسب دارد که درمجموعه ای جداگانه ارائه خواهد شد.

به طور کلی بازیگر باید خود را درجای نقش مورد نظر قرار دهد وبا استفاده ازمفهوم"اگرطلایی" استانیسلاوسکی که می گوید "اگر من در جای این شخصیت ودر موقعیت مشابه بودم چه کار می کردم"بتوانددرنقش خود فرو برودواعمال واحساسات مورد نیاز نقش را پیدا کند.

بازیگر باید در تمام لحظه هاخود را مانند کسی بداند که در روی صحنه ودر موقعیت مورد نظر زندگی می کندتا بتواندبه تمام اتفاقات صحنه واکنشی طبیعی نشان بدهد.بازیگر با یادآوری خاطرات خود از "حافظه های حسی وعاطفی"خود استفاده می کندوموقعیت های نزدیک یامشابه به نقش خود را درزندگی اش می یابدوباهمسان سازی آنها در نقش خود بهره می برد.بسیاری از تجربیات سرماوگرما وگرسنگی وخشم و... را همه دارند که با یادآوری آنهامی توان در نقش بهره برد.موارد تجربه نشده مانند مرگ وازدست دادن عزیزان و...را با شبیه سازی می توان پیداکرد.به عنوان مثال وقتی اسبا ب بازی یا حیوان خانگی که دوستش داشتیم واز دست دادیم را به یاد بیاوربم می توانیم حس از دست دادن عزیزی را درصحنه بازی کنیم.

علاوه بر آن بازیگر باید بداند که اینجا تفاوتهایی با زندگی واقعی هست که باید آن را نیزدرنظر داشته باشد.باید بلندتروگویاتر اززندگی عادی سخن بگوید. حرکات خود را براساس قاب صحنه که تماشاگر از آن نمایش را می بیندتنظیم کند وبه اصطلا ح پشت به صحنه نکند.دربین همبازی خودوتماشاگران نایستدواورا ماسکه نکند. حرفهای درگوشی که درداستان نقش دارندرا به گونه ای نمایشی بگوید که تماشاگران بتوانند آن را بشنوند.اعمال ورفتار نیز به خاطر فاصله باتماشاگرانتهای سالن بایستی کمی درشت تر از واقعیت  باشد.

تعیین وتثبیت میزانسن ها:بعدازتقسیم نقشهابازیگران درروی صحنه شروع به بازی می نمایندو حرکتها وجابه جایی های طبیعی وزیبا را پیدا می کنند وثبت می کنند که بعد از آن باید درموقع گفتن هر دیالوگ جابه جایی مورد نظر را انجام دهند.

درطراحی میزانسن ها بایدبه موارد زیر توجه داشته باشیم:

اگر کف صحنه را به نه قسمت مساوی تقسیم کنیم مرکزی ترین قسمت نقطه طلایی است که اتفاقات مهم در آنجا صورت می گیرد

هیچ قسمت ازطول وعرض وعمق و ارتفاع صحنه فراموش نشودودر طول نمایش بیکار نماند

جابه جایی ها تکراری نشوند وبا تمهیداتی حرکتهای جدیدومختلفی یافته شود تانمایش خسته کننده نشود

طراحی وتهیه لباس:به دلیل اینکه دانش آموزان در نقش افرادوشخصیتهای دیگر بازی می کنند بایدلباسها ی مناسب با آن شخصیت هارا بپوشند که بعد از تصمیم گیری نهایی باید تهیه شوند. در نمایشهای سمبلیک (نمادین)از لباسهای فرم ونشانه هایی محدود می توان استفاده کرد.ودرنمایشهای واقع گرایانه بایدلباسهای واقعی شخصیت ها را دوخته یا خریداری  کرد.درمورد نمایشهای مربوط به داستان حیوانات نیزباید لباسی که به پوست وموی حیوان مورد نظر شبیه است تهیه گردد.

ساخت دکور وفراهم نمودن آکسسوار صحنه:درطول نمایش به مرور زمان وسایل وامکاناتی احساس نیاز می شود که باید برای نمایش تهیه نمود. استفاده از وسایل نمادین در این مورد نیزبسیار مفید خواهد بود ودر صورتی که از وسایل واقعی استفاده کنیم در حمل ونقل دچار مشکل خواهیم شد. برای تصاویر پس زمینه نیز می توان از پرده ها نقاشی شده یا بنراستفاده نماییم ویا بااستفاده از یونولیت آن ها را بسازیم.ازقرار دادن اشیا اضافه برروی صحنه پرهیز شود.هروسیله ای که درصحنه وجود دارد بایددرطول نمایش مورد استفاده قرار گیردوبیهوده نباشد.

دکورنمایش عروسکی نیز براساس شیوه نمایش  عروسکی که انتخاب شده، ساخته می شود.وهرنوع نمایش دکور مخصوص به خود رامی طلبد.

افکت ها وموسیقی متن :باتوجه به داستان متن نمایش،پخش صداها یی مانند باد طوفان رعد وبرق و...در صحنه مورنیاز می باشد که می توان به صورت ضبط شده ویا با ساز های الکترونیکی آنها راپخش نمود.موسیقی مورد نظر برای فضاسازی را نیز به همین روش می توان پخش کرد. اگر دانش آموزانی داریم که کار کردن با سازهای مختلف رابلدند از آنها می توانیم در کار موسیقی استفاده کنیم.درصورت وجود توان مالی از افراد متخصصی که با موسیقی ونواختن آن آشنایی دارندمی توان استفاده کرد.از موسیقی های ضبط شده وافکت های آماده که در فروشگاهها وپایگاههای اینترنتی یافت می شود نیز می توان استفاده کرد

تهیه بروشوروپوستر:بروشور وپوستر نمایش برای معرفی نمایش وعوامل سازنده آن است که موارد زیر را معرفی میکند:عنوان نمایش-نویسنده-کارگردان-بازیگران ونقشهای آنها-مربی فنی-مربی پرورشی ومسئولین یاری دهنده وتمامی عوامل پشت صحنه بامسئولیت محوله به آنها. بروشور به صورت انفرادی ودردست افراد پخش می شودوپوستر بر در ودیوارها نصب می شود.نقش وطرحهای استفاده شده درآنها بایست بامتن نمایش همخوانی داشته باشدوبه صورتی زیباوخلاقانه اجرا شوند.

ماسک وگریم:گریم همان چهره آرایی است که به منظور نزدیک شدن بازیگران به شخصیت هایی که بازی میکنند صورت می گیرد.اگر بخواهیم نقش انسان پیر یا جوان،حالتهای مختلف روحی وشخصیت های متنوع و...را بازی کنیم بایست از گریم استفاده کرد.گریم با وسایل آرایشی مخصوص خودانجام می گیرد.ساخت ریش ومو،زخمهای کهنه وجدیدو...نیز دراین حیطه می باشدو.علاوه براین درمواردی که نقشهای تخیلی وحیوانات را داریم ازماسک استفاده می کنیم که هم با خمیر کاغذ وهم با باند گجی ساخته می شود. اگر مربیان یا دانش آموزان در ساخت ماسکها خلاقیت داشته ومواردی پیدا کنند که نتیجه بخش باشد تاثیر مهمی در کار نمایش آنها خواهد گذاشت.گریم در زمان اجرا کاربرد دارد وبرای آمادگی وایجاد حس می توان آن را چند بار هنگام تمرین اجرا کرد.

تمرینات نهایی واجرا های آزمایشی:بعداز این که نمایش ما آماده شدآن را به صورت کامل درحضور همکلاسیها وبعد درحضور کل دانش آموزان اجرا می کنیم تا هم کاستی ها ومشکلات آن مشخص شود وهم اعتماد به نفس وتوانایی دانش آموزان بالا برود. در اجراهای بعدی می توان از حضور والدین نیز استفاده کرد.با این کارها گروه را آماده می کنیم تااجرایی بدون مشکل وبدون نقص در نزد داوران وگروه های رقیب داشته باشند.

 4.قوانین ومقررات:

مربی فنی:استفاده از مربی متخصص هنر نمایش برای همراهی ،هدایت وراهنمایی دانش آموزان بلا مانع می باشد.افراد غیر سازمانی (آزاد)با تایید اداره ی آموزش وپرورش صورت می گیرد.وهمراهی مربی فنی در روز مسابقه باگروه بلا مانع است.

اعضای گروه:اعضای گروه الزاما بایددانش آموز واز یک آموزشگاه بوده وتعداد آنها حداکثر 20 نفر باشد. سقف استفاده از عوامل فنی 6 نفرمی باشد.

زمان نمایش:مدت زمان اجرای نمایش حداکثر 45دقیقه می باشد.

نقشهای مخالف:اختلاط دختر وپسردرنمایش وبازی درنقش جنس مخالف(درصورتی که جنسیت قابل تشخیص نباشد)ممنوع است.هیچ بازیگر زنی نقش کامل یک مرد را نباید بازی کند وبالعکس دانش آموز پسر هم نقش یک خانم را نباید بازی کند.موارد بازی در بازی واشارات لحظه ای که مشخص است بازیگرفقط اشاره ای به نقش مخالف می کند ایرادی ندارد.استفاده از ماسک والمان های نمایشی برای این کار بلامانع است.

متون غیرقابل اجرا:متونی که ازنظر محتوی با اهداف آموزش وپرورش واعتقادات اسلامی ونظام مقدس جمهوری اسلامی سازگاری ندارد را نباید اجرا کرد.متونی که مجوز اجرا از نویسنده یا ناشر اثر را ندارند نیزنباید اجراشوند.متون دارای نقشهای مخالف جنسیت دانش آموزان نیزنباید برای اجرا انتخاب شوند.متون به صورت شعاری وتوصیه های مستقیم نباشد.

تقسیم بندی عروسکی وصحنه ای:استفاده از ماسک وتن پوش ،درصورتی که بر بدن بازیگر ثابت باشد،درردیف نمایش عروسکی محسوب نمی شود.استفاده از راوی یا بازی زنده در نمایش عروسکی بلا مانع می باشد(مشروط برآنکه اصل نمایش عروسکی را تحت تاثیر قرار ندهد)

اعمالی که در نمایش نباید انجام داد:کارهای غیر اخلاقی وکارهایی که بد آموزی دارند وکتک زدن واقعی همدیگروآسیب زدن به دیگر بازیگران،کارهای خطرناک،آتش بازی،استعمال دخانیات و....نباید بر روی صحنه صورت پذیرد.استفاده از حیوانات زنده وغیر قابل کنترل نیزنباید صورت گیرد.

5.فرمهای امتیاز بندی داوران:فرمهای امتیاز بندی نمایشهای صحنه ای وعروسکی،به چهار بخش تقسیم شده است:1- امتیازمتن 2-امتیازکارگردانی3- امتیازبازیگری یا عروسک گردانی 4-امتیازعوامل اجرایی.هر قسمت دارای زیرمجموعه هایی است که درنهایت امتیازات مورد نظر برای رقابت ها راشامل می شوند.

امتیازمتن (مشترک نمایش عروسکی وصحنه ای)

موضوع	امتیاز	توضیحات
محتوا	10	متن انتخاب شده برای نمایش بایددارای محتوای مفید وآموزنده باشد.وبا سن وجنسیت مخاطبان واجرا کنندگان هماهنگ باشد.
ساختاروپرداخت	15	اتفاقات نمایش وموضوعات آن حول یک محور مشخص بوده وپراکنده گویی نشود. روند داستان به صورت منطقی پیش رفته وبا تمهیدات زیبایی شناسانه ،گیرایی وجذابیت داشته باشدودرنهایت به نتیجه گیری مناسب منجر شود.
شخصیت پردازی	10	اشخاص نمایش دارای افکار،رفتاروگفتاری نسبتاّ ثابت باشندوویژگی های اخلاقی ورفتاری آنها دراتفاقات نمایشنامه  نشان داده شود.شخصیت ها یاثابت می مانند وتاثیر گذارروند نمایش هستند ویااینکه تاثیر می پذیرندودر نهایت متحول شده وتغییرمی نمایند.
زبان نمایشنامه	10	زبان نمایشنامه باید گویا سلیس وروان باشدوزیبایی های ادبی در آن رعایت شود. با اشخاص وموقعیت های نمایش سازگارباشد.زمان ،مکان،فرهنگها وقومیتها ولهجه ها واصطلاحات خاص هر قشر درآن رعایت شود
خلاقیت ونوآوری	5	درنوشتن نمایشنامه وارائه مفاهیم موردنظرنوآوری شود وروشهای کهنه وقدیمی وکلیشه ای در آن به کار نرود.
جمع امتیاز	50

امتیازکارگردانی (نمایش صحنه ای)

موضوع	امتیاز	توضیحات
انتخاب متن	10	متنی باید انتخاب شود که به تمام شرایط وموقعیت اجراکنندگان بخورد ودرعین حال زیبا وموثر باشد.بشود به صورت صحنه ای آن را اجرا کرد.
شیوه ی اجرایی	10	برای اجرای نمایش روشی را انتخاب کند که به متن بخوردودرعین حال قابل اجرا باشد.
انتخاب وهدایت بازیگران	10	بازیگرانی انتخاب شوندکه به نقش وویژگی های آن بخورندونتیجه هدایت آنها توسط مربی دراجرای نمایش دیده شود.
حرکت(میزانسن)	15	چیدمان میزانسن ها دقیق وحساب شده باشد واز همه جای صحنه به خوبی ویکنواخت استفاده شود.
خلاقیت ونوآوری	5	چیدمانهایی انتخاب واجرا کند که ساده ومعمولی نباشد.جدید ونوآورانه باشد
جمع امتیاز	50

امتیاز بازیگری (نمایش صحنه ای)

موضوع	امتیاز	توضیحات
حرکت وبیان	15	بازیگران درصحنه بی حرکت نباشندودر تمام صحنه تقسیم شوند.حرکتهایی که بازیگران انجام می دهندبایدصحیح واصولی باشدوبیان آنها باید کاملا رسا،قابل شنیدن وفهم وزیبا باشد.لهجه ها به شخصیت ها نزدیک شود
بدن	10	باید بازیگران بتوانند از تمامی امکانات بدن خود درراستای نمایش استفاده کنند وبدن خود را برای انجام رفتارهای شخصیت آماده کرده باشند
تمرکزوحضورصحنه ای	15	بازیگران درطول نمایش ازنقش خارج نشوند وخود را درتمامی لحظات نمایش درموقعیت وداستان نمایش بدانندونگاهشان سرگردان وبی هدف نباشد
ارتباط باسایر بازیگران	10	هنگام سخن ورفتاربازیگران دیگر نسبت به آن عکس العمل مناسب نشان دهند.ودرهنگام عمل وگفتار خودباشخصیت های مربوطه ارتباط برقرار کنند.
خلاقیت ونوآوری	5	هم در زمان تمرین وساختن بازی ها وهم در زمان اجرابتواند پیشنهاد ورفتار مناسب وارزشمندی از خود بروز دهد که به روند نمایش کمک کند.
جمع امتیاز	50

 

امتیاز عوامل اجرایی (نمایش صحنه ای)

موضوع	امتیاز	توضیحات
طراحی صحنه	10	فضای نمایش را باید به گونه ای ساخت که باتوجه به داستان وموقعیت موردنظر،ازطرف مخاطب قابل قبول باشد.
طراحی لباس	10	باید لباس هایی مناسب نسبت به زمان ومکان وشخصیتهای نمایش وموقعیتی که در آن هستند انتخاب واستفاده شود.
موسیقی	10	موسیقی باید هم با موقعیت صحنه واتفاقات آن سازگار باشدوهم درالقای مفهوم وموقعیت موردنظر کمک کند.اضافی وقالب برنمایش هم نباشد.
طراحی بروشور	10	طرح بروشورباید مطابق با متن نمایش باشد وزیبایی هم داشته باشدوبتواند تمامی عوامل دخیل درنمایش وخود نمایش رامعرفی کند.
چهره پردازی	10	چهره ی بازیگران را با استفاده از ماسک یا گریم به شخصیتی که بازی میکند نزدیک نموده وزیاده روی هم نباشد.
جمع امتیاز	50

امتیاز کارگردانی( نمایش عروسکی)

موضوع	امتیاز	توضیحات
انتخاب متن	10	متنی باید انتخاب شود که به تمام شرایط وموقعیت اجراکنندگان بخورد ودرعین حال زیبا وموثر باشد.بشود به صورت عروسکی آن را اجرا کرد.
شیوه ی اجرا	10	برای اجرای نمایش روشی را انتخاب کند که به متن بخوردودرعین حال قابل اجرا باشد.
هدایت عروسک گردان	10	حرکت عروسکها توسط عروسک گردانان باید باتوجه به متن منطقی باشد.وازمنظردید مخاطبان مناسب وزیبا باشد.
طراحی حرکات	15	ورود وخروجها ،جابه جایی هاوحرکات دست وسرو بدن عروسکها حساب شده وزیبا باشد وبا توجه به موقعیت مناسب متن صورت  پذیرد.
خلاقیت ونوآوری	5	درساخت دکور وعروسک ها وحرکت ها و ورود وخروج ها نوآوری داشته باشد.(با مطالعه وتفکروآزمون وخطا می شودراه هایی پیداکرد که منحصر به فرد بوده وخلاقانه باشد.)
جمع امتیاز	50

امتیاز عروسک گردانی (نمایش عروسکی)

موضوع	امتیاز	توضیحات
بیان	15	افرادی که جای عروسک ها صحبت می کنند باحرکات عروسک وموقعیت نمایش هماهنگ باشندونوع بیانشان علاوه بر رسا وقابل فهم بودن به شخصیت مورد نظر بخورد
عروسک گردانی	15	با توجه به موقعیت نمایش،نوع واندازه عروسک ،لحظه های متفاوت واتفاقات صحنه حرکت مناسبی صورت گیرد.حرکت ها با صدای عروسک هماهنگ باشد.وجود عروسک گردان حس نشود یا مزاحم نقش نباشد.
ارتباط گروهی	10	حرکات هماهنگ با گروه ،جابه جایی ها ،ارتباط با دیگر شخصیت ها، عکس العمل های مناسب وبه جا ومناسب باشد.
خلاقیت ونوآوری	10	با توجه به دکوروصحنه ونوع عروسک وموقعیت های پیش آمده رفتاری نوآورانه بروز داده شود.
جمع امتیاز	50

امتیاز عوامل اجرایی (نمایش عروسکی)

موضوع	امتیاز	توضیحات
طراحی وساخت عروسک	20	عروسکهایی باید ساخته شود که با نقش های مورد نظرسنخیت داشته باشند.محکم وقابل استفاده وزیبا باشند.
طراحی صحنه	10	با توجه به نوع عروسک ها وامکانات موجو ،صحنه مورد نیازطراحی و ساخته شودتا عروسک گردانها بتوانند کارخود را به خوبی انجام دهند واستتار مناسب خود راهم داشته باشند.درضمن طرح صحنه به داستان نمایش هم نزدیک باشد.
موسیقی	10	موسیقی باید هم با موقعیت صحنه واتفاقات آن سازگار باشدوهم درالقای مفهوم وموقعیت موردنظر کمک کند.اضافی وقالب برنمایش هم نباشد.
طراحی بروشور	10	طرح بروشورباید مطابق با متن نمایش باشد وزیبایی هم داشته باشدوبتواند تمامی عوامل دخیل درنمایش وخود نمایش رامعرفی کند.
جمع امتیاز	50

 

6.سخن آخر:به طور کلی تمامی مواردی که گفته شد بخش کوچکی از تجربیات ودستاوردهای اساتیدهنرنمایش وتمامی کسانی است که عمری در کار نمایش به فعالیت پرداخته وتجربیات خود را به صورت مکتوب،شفاهی ویاعملی در اختیار دیگران قرار داده اند.استفاده از این موارد می تواند راه گشایی برای شما عزیزان باشد. اما باید توجه داشت که در کار هنر مهمترین چیز خلاقیت ونوآوری است واگرمربیان عزیز بتوانند درچهارچوب مقررات وقوانین مسابقه وفنون اصلی نمایش، خلاقیتی از خود بروز دهندوکارخلاقانه آنها نتیجه بخش باشد،ارزش کار شان چند برابر خواهد شد.

7.منابع ومآخذ:(برای مطالعه بیشتر ومعرفی به دانش آموزان)

آموزش تئاترویژه مربیان                            رحمت ا...محرابی

پرورش صدا وبیان هنر پیشه                       ترجمه

بازیگر وبدنش                                        ترجمه ناصر آقایی

فن نمایشنامه نویسی                                  لاجوس اگری

مجموعه چند جلدی نمایشنامه ها ی آسان          حسن دولت آ بادی

نمایش عروسکی گام به گام                          بهروز غریب پور

آموزش نمایش عروسکی                               منصور پاک بین

شیوه نامه های پیام مهر ونقش مهر               

 

 

پاییز 1392