نقالی

 به نام تنها فصیح هستی

 گفتاری در باب

نقالی

گردآوری وتدوین: رضا عیسی آبادی

زمستان 1392

نقالی در اصطلاح به هنر وپیشه ی کسی گویند که داستان ها و واقعه های هیجان انگیز و جذابی که شنیده ویا خو انده است را برای سرگرم کردن مردم  نقل و بیان می کند.نقالی یک جریان فرهنگی است که از زمانهای دور درجامعه ی ایران رواج داشته است.این هنر در ششمین اجلاس میراث معنوی یونسکو در تاریخ 27 نوامبر 2011 به ثبت جهانی رسید.

نقال ،شعر یا نثر را با حرکات واشارات وگاهی به همراه موسیقی وتوصیف کتیبه ها ونقاشی های بر روی پرده بازگو می کند.کسی که در این هنر به فعالیت می پردازد به استعداد قابل توجهی برای حفظ اشعار ومتن ها و همچنین توانایی بداهه گویی ومهارت سخنرانی نیاز دارد.لباس او ساده  وگاهی به همراه کلاه باستانی یا کت های زرهی در طول برنامه برای بازگوکردن صحنه های نبرد است.نقال به عنوان نگهبان فرهنگ عامه ، داستانهایی ازحماسه های قومی، ملی ، دینی و واقعه های تاریخی ومذهبی را باکلامی سنجیده وآهنگین وبیانی گرم ورسا درمیان جمع مردم ودر فضاهای عمومی با محفل های خصوصی نقل و روایت می کند. 

استاد بهرام بیضایی در کتاب “نمایش در ایران” می نویسد:"نقالی عبارتست از نقل یک واقعه یا قصه ،به صورت شعریابه نثر،با حرکات وحالات وبیان مناسب دربرابر جمع .....نقال قصد القای اندیشه ی خاصی رابا توسل به استدلال نداردوتکیه ی آن بیشتر براحساسات تماشاگران است تا منطق ایشان.....موضوع آن داستانها وقهرمانان بزرگ شده ی فوق طبیعی هستندویا قصد واقع بینی صرف را ندارند....منظور از نقالی سرگرم کردن وبرانگیختن هیجانها وعواطف شنوندگان وبینندگان است به وسیله ی حکایت جذاب ،لطف بیان،تسلط روحی برجمع،وحرکات وحالات القا کننده ونمایشی نقال.به آن حد که بیننده هردم اورا به جای یکی از قهرمانان داستان ببیندوبه عبارتی دیگر بتواند به تنهایی بازیگر همه ی اشخاص بازی باشد."

حکایتهایی دلاورانه منسوب به ائمه اطهار ویاران ایشان وداستانهای شاهنامه وقهرمانان آن وافسانه ها ی قدیم ایرانی دستمایه ی کار نقالان است.متن نوشته شده یک نقل راطومار نقالی می گویند.یکی از شیوه های نقالی پرده خوانی است که قصه گو با استفاده از پرده ای پر از تصاویر مربوط به یک ماجرا داستان آن رابیان می کند. درقدیم ،معابرعمومی وقهوه خانه های قدیم مکان های مناسبی برای اجرای نقلها بوده اند.این شیوه در طول زمان های دراز وبا توجه به فرهنگ ودین واعتقادات مردم ورویکردحکومتها شکلهاو موضوعات مختلفی به خود گرفته است.وتغییروتحولات زیادی از نظر متن و شیوه ی اجرا پذیرفته است.عبارتهایی مانند شاهنامه خوانی،واقعه خوانی،روایتگری،روضه خوانی، قصه خوانی،مناقب خوانی، فضایل خوانی،حمله خوانی و...ازقالبهایی است که نقالی درطول زمان ها به خود گرفته است.                                                                   

 "نقال یکی از چهره های مهم واصیل بازیگری در نمایش ایران است وبرخی واقعه خوانان به راستی از چیره دست ترین بازیگرانند.واقعه خوانی کاری سخت وتخصصی است وبرپایه اصول وسنن. یا به بیانی دیگر هنری است محتاج پختگی ودانستن فنون وشگردها.هرنقال متخصص در کاری است :حمزه خوانی،حمله خوانی،شاهنامه خوانی و...                                 

  نقالان می دانند که کجای قصه شان برای مردم هیجان انگیز است وچگونه بگویند تا بیشتر برانگیزد،با به وجود آوردن وقفه هایی دربیان، آهنگ دادن به کلام،بالا وپایین بردن به موقع دست وسر،کش دادن مطلب،گاه نجواکردن و بی صدا فریاد کشیدن،گاه لرزاندن صدا،خصوصا کوفتن کف دستها بهم وبرزمین زدن وهمچنین با معلق نگه داشتن واقعه درجایی حساس،تماشاگر را در هیجانی مطبوع نگه می دارند.نقال با آنچه از بازیگری وحرکات بیانی چهره می داندوبا قرار دادن خود در موقعییت های حاد قهرمانان –که آنها راخوب حس می کند وخوب منتقل می کند_برای تجسم داستان خود نهایت توانایی را به کار می برد.بازیگر نقال به تنهایی چندین بازیگر است وچندین نقش را به طرز قانع کننده ای ایفا می کند وعوامل تقویتی نمایش از قبیل تزئینات صحنه یا موسیقی هم کمکش نمی کند.زمینه ی صحنه ای که تماشاگر می بیندهمان قهوه خانه است.شمایل هایی که به دیوار آویخته،باریکه ای از کاشی ها به عرض نیم ذرع وبا صورت شاهان داستانی وباستانی.(برای قصه گویان فضای باز این هم نیست.مگر در مورد پرده دار وپرده اش)

موسیقی که وجود دارد آوازیست که خود نقال یکی دوبار به کوتاهی بین سخنانش می خواند...

هنگام شروع نقل نخست یک پیشخوان (شاگرد،فرزند،دوست نقال)غزل یا قطعه یا شعری با آواز می خواند سپس نقال دعایی می خواند وصلواتی می فرستد و.شروع می کندومعمولا برای القا بهتر داستان عصا یا چوبدستی(مطراق) به دست می گیرد.ونقل خود را آغاز می کند."

منابع:نمایش در ایران              بهرام بیضایی

بخشنامه های وزارت اموزش و پرورش